Lisia Sztolnia

Lisia Sztolnia w Wałbrzychu to niezwykły i tajemniczy relikt dolnośląskiego górnictwa. Od dnia otwarcia w 1794 roku była pomyślana jako atrakacja turystyczna, była odwiedzana przez znane osobistości, dodatkowo pomimo zabytkowego charakteru do dziś nie odnaleziono niektórych jej odcinków.

Drążenie Lisiej Sztolni oraz wdrożenie oryginalnego, jak na owe czasy, sposobu traksportu węgla łodziami zainicjował hrabia Wilhelm von Reden ówczesny Dyrektor Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu. Reden był pod wrażeniem podobnego rozwiązania zastosowanego w kopalniach kruszcowych w Górach Harzu. Drążenie Lisiej Sztolni  rozpoczęto w 1791 r., po osiągnięciu 655 m długości wstrzymano drążenie i rozpoczęto budowę chodników górniczych do wydobywania węgla. Przed oficjalnym otwarciem spiętrzono wodę w sztolni do poziomu pozwalającego na swobodne pływanie łodzią z ładunkiem węgla. 

18 września 1794 r. miało miejsce oficjalne, uroczyte otwarcie sztolni, Otwarcia dokonał sam Reden wpływając do sztolni pierwszą łodzią, powrotną drogą powrócił pierwszy ładunek węgla. Uroczystośc otwarcia sztolni miała miejsce w tzw. Komorze Schuckmanna (komorze królewskiej), bogato i z przepychem urządzonej sali, w której przyjmowano wytwornych gości. Lisia Sztolnia oprócz funkcji wydobywczej, byłą przede wszystkim atrakcją turystyczną, która praktycznie od początku była dostępna dla kuracjuszy z pobliskich kurortów (Stary Zdrój i Szczawno Zdrój). Sztolnie odwiedziły takie osobistości jak: pruska para królewska Fryderyk Wilhelm III z żoną Luizą, ambasador USA i późniejszy prezydent Adams, żona cara Mikołaja I - caryca Aleksandra. Jednym z goszczących tu kuracjuszy była hrabina Izabela Czartoryska, na uwagę zasługuje fakt, że to właśnie w jej pamiętniku podróży "Dyliżansem przez Śląsk. Dziennik podróży do Cieplic w roku 1816" znajduje się bardzo szczegółowy opis tej atrakcji.

Sztolnię udostępniano aż do 1821 roku, do roku 1853 stosowano transport węgla za pomocą łodzi, wtedy to wodę spuszczono a łodzie zastąpiono wagonikami ciągnionymi przez konie. W 1867 roku, kiedy oddano do użytku szyb "Julia", Lisia Sztolnia przestała pełnić swoją funkcję i została otamowana. Dnia 26.05.1961 r. sztolnia została wpisana na listę zabytków jako dobro kultury.

Przełomowe wydarzenia miały miejsce dnia 22 sierpnia 1995 r., kiedy to miała miejsce pierwsza oficjalna penetracja i inwentaryzacji sztolni. W wyniku tej inwentaryzacji odkryto ponad 700m drożnych korytarzy i zlokalizowano miejsca zawałów, stwierdzono także ślady prac górniczych mających miejsce m.in. w latach 30-tych, zatem już po jej otamowaniu. Zaskakujący jest fakt, że niestety nie odnaleziono słynnej komory Schuckmanna, której żywe opisy znajdują sie w dziennikach znamienitych gości odwiedzających sztolnię.

W ramach przystosowywania Lisiej Sztolni do celów turystycznych w latach 2000-2001 sztolnie zrewitalizowano i udrożniono. Łącznie wywieziono ze sztolni 3900 m3 zbędnej masy. Znaleziono wiele cennych przedmiotów o znaczeniu muzealnym i otwarto sztolnie dla turystów. Obecnie nie można zaznać tej przyjemności - z powodu problemów z odwodniemiem sztolni, jest ona akualnie zamknięta.